Το έθιμο του κλήδονα

Τα τελευταία χρόνια στη Μίλατο, το τελευταίο συνήθως δεκαήμερο του Ιουνίου,αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στους ειδωλολατρικούς χρόνους (μαντεία) αλλά έχει διαμορφωθεί από την κρητική χριστιανοελληνική παράδοση. Θα ήταν ενδιαφέρον να αναφερθούμε σε κάποια στοιχεία του εθίμου, έτσι τουλάχιστον όπως το βιώσαμε και το κληρονομήσαμε στο δικό μας χωριό, στη Μίλατο.

Κατ΄ αρχήν η ονομασία κλήδονας προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «κλήω» που σημαίνει «καλώ κάποιον με ευχάριστους ήχους».

Την παραμονή τ΄ Άϊ Γιαννιού, οι κοπέλες του χωριού πάνε στην κεντρική βρύση του χωριού «στα πέντε πηγάδια» και γεμίζουν τη στάμνα με το «αμίλητο νερό». Την στάμνα την μεταφέρουν δύο απάντρευτες Μαρίες, οι οποίες πηγαίνοντας το «αμίλητο νερό» από τη Βρύση στην πλατεία του χωριού δεν πρέπει να γελάσουν, ούτε να μιλήσουν σε κανένα. Οι χωριανοί που τις συναντούν προσπαθούν με χωρατά και πειράγματα να ενοχλήσουν τις κοπέλες και να τις κάνουν να γελάσουν, αυτές όμως πρέπει να παραμείνουν σοβαρές.

Την ίδια ώρα οι νεαροί του χωριού μαζεύουν από τις νοικοκυρές τους «Μάηδες» και -μαζί με «ράπες»- τους καίνε ανάβοντας φωτιές στα σταυροδρόμια κάθε γειτονιάς. Το πέρασμα (τρις) πάνω από τις φωτιές των «Μάηδων» θεωρείται σημάδι καλοτυχίας και διωξίματος του «κακού».

Η στάμνα του κλήδονα τοποθετείται στη μέση ενός κύκλου από μεγάλες πέτρες και από λουλούδια, στην πλατεία της «Παναγίας» και κάθε χωριανός περνά και αφήνει μέσα στη στάμνα από ένα μικρό προσωπικό αντικείμενο (δακτυλίδι, κουμπί κ.τ.λ.) το οποίο πλέον ονομάζεται «ριζικάρι». Η στάμνα μένει εκεί όλη νύκτα «για να τη δει το φεγγάρι» και το έθιμο συνεχίζεται το βράδυ της επόμενης μέρας.

Το βράδυ του Άϊ Γιαννιού, το χωριό μαζεύεται γύρω από τον κλήδονα και μια Μαρία με λεπτό χέρι αναλαμβάνει να βγάζει από τη στάμνα ένα-ένα τα «ριζικάρια». Κάθε ριζικάρι που βγαίνει συνοδεύεται και από μία μαντινάδα, η οποία απευθύνεται στον ιδιοκτήτη του που το έχει ρίξει στον κλήδονα.

Άλλες μαντινάδες του κλήδονα είναι πειρακτικές όπως:

«Οντέ σε γέννα η μάνα σου

καλιά ΄τανε να κάμει

ένα κατσούλι μαλλιαρό

τσι ποντικούς να πιάνει»,

Άλλες πάλι μαντινάδες του κλήδονα είναι επαινετικές, όπως:

«Οντέ σε γέννα η μάνα σου

ακούμπησε στη βρύση

και έκαμε γιο ιγλεντιστή

κι΄ ωραίο κυπαρίσσι»

Μετά τις μαντινάδες και τα πειράγματα ακολουθεί γλέντι με χορό και τραγούδι.

Το έθιμο του κλήδονα είναι ένα από τα πιο όμορφα έθιμα της Κρητικής παράδοσης κι΄ εμείς οι νεότεροι είμαστε υποχρεωμένοι να το διατηρήσουμε, για να συνεχίσουν και οι επόμενες από εμάς γενιές να τραγουδούν:

«Ανοίξετε τον κλήδονα

στ΄ Άϊ Γιαννιού τη χάρη

κι΄ απού ΄χει μήλο κόκκινο

ας έρθει να το πάρει»